Gmina jak określa ją Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej jest instytucją polityczną, autonomiczną w określony sposób od kantonów. Państwo w zakresie swojego funkcjonowania, uwzględnia jego ewentualne konsekwencje dla gmin oraz zwraca uwagę na wyjątkową rolę wszelkich aglomeracji oraz regionów. W ten sposób określona została oficjalnie pewna autonomia gmin, które w wspomnianej trójszczeblowej strukturze państwa Szwajcarów zajmują szczególne miejsce. Należy w tym miejscu wspomnieć, że o ile ilość kantonów od roku 1979 jest stała(jeśli nie liczyć zrównania tzw. pół kantonów do pozycji kantonów w Konstytucji Federalnej Konfederacji Szwajcarskiej z 1999 roku) to ilość gmin już tak. Ich liczba oscyluje w granicach ok. 2500 i ulega zmianom. Jedną z przyczyn tego zjawiska jest możliwość łączenia się gmin. Sama jednostka polityczna gmin to podstawa szwajcarskiego życia polityczno-kulturalnego. Stopień autonomii gmin od kantonu jest inny, po przez posiadające najwyższą komunalną samorządność gminy w Wallis oraz Gryzonii do możliwie najbardziej scentralizowanego kantonu Vaud. Także struktury wewnętrzne gmin, mogą się niekiedy różnić. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy można wymienić przede wszystkim wielkość danej gminy oraz ilość jej mieszkańców.
Gminy dzielą się na wiele rodzajów. Pośród nich wymieniamy, najczęściej występującą gminę ogólną, która jest podstawową jednostką, w której mieszkańcy organizują administracje oraz organy władzy, w zależności od specyfiki samej gminy. Do jej zadań należą wszystkie sprawy polityczne, niezastrzeżone ani dla federacji ani dla kantonu oraz tzw. gmin specjalnych. Natomiast wspomniane gminy specjalne dzieją się na różne specjalizacje: gminę kościelną, odpowiedzialną za sprawy dotyczące lokalnej parafii, gminy szkolnej, której celem jest prowadzenie edukacji na danym obszarze, czy wreszcie tzw. gminy ubogich, poświęconej dziedzinie polityki socjalnej na stopniu lokalnym. Istnieje jeszcze jeden specyficzny typ gminy specjalnej, wyodrębnionej bezpośrednio z szwajcarskiej tradycji: gminie obywatelskiej. Powstałe na bazie wspólnego rozwiązywania lokalnych problemów, przez ludzi zarządzającymi sąsiednimi gospodarstwami, z biegiem czasu przekształciły się one w publicznoprawne związki korporacyjne. Wyjątkowość tych gmin polegała na przyznawaniu dziedzicznym obywatelstwa, niezależnie od aktualnego zamieszkania. Obecnie gminy te stanowią mniejszość, zaś ich działalność ogranicza się do przyznawania obywatelstwa oraz operowaniem na bieżących środkach finansowych. Gwarantem tego prawa jest konstytucja, choć dopuszcza jego zmianę, jeżeli prawo kantonalne stanowi inaczej. Tego rodzaju podział kompetencyjny na podstawie specjalizacji, został wypracowany przez cały okres istnienia państwa Szwajcarskiego. Ponad to prawo ustrojowe, zezwala się łączyć gminom, dlatego też na drodze dotychczasowych doświadczeń może dojść do łączenia różnego rodzaju gmin działających na tym samy obszarze. Dzięki temu wytwarzana jest jedna administracja, organy polityczne, działają wspólnie nad rozwiązaniem, często pokrywających się kompetencyjnie problemów natury miejscowej. Nie bez znaczenia jest również prawo kantonalne, które jak wcześniej zostało wspomniane, ma głos decydujący w gestii przyzwolenia na funkcjonowanie gmin specjalnych. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest uznanie gminy ogólnej, jako podstawy jednostek organizacyjno-politycznych na poziomie lokalnym. W ten sposób prawem najwyższego aktu normatywnego, objęci są wszyscy pełnoprawni obywatele zamieszkujący daną gminę. W tym miejscu należy także wspomnieć, że obcokrajowcy ubiegający się o obywatelstwo muszą w pierwszej kolejności otrzymać je na terenie danej gminy ogólnej.
Gminy mimo wielu oblicz muszą jednak posiadać cechy określające ich istotę. Poza przedstawieniem jej, jako danej grupy wszystkich mieszkańców, w której stosowne organy zajmują się wyznaczonym zadaniami oraz posiadają osobowość prawną, można wydzielić inne czynniki. Należy określić rodzaj lokalnego zorganizowania politycznego, po przez podanie typu związku samorządowego oraz określić zakres jego jurysdykcji, jako konkretne terytorium gminy. Do pełnego opisu należy określić typ realizowanych zadań przez gminę oraz zasady, na których się one odbywają. Ważnym czynnikiem jest również stopień kooperacji między gminą a kantonem, czy gminą a federacją. Określa ona zarówno, warunki organizacji jednostek gminy, zadania wyznaczone do realizacji dla niej, jak i nadzór jej funkcjonowania.
Ponieważ gminy na terenie Konfederacji Szwajcarskiej są w dużym stopniu zróżnicowane pod względem swoich prawnych możliwości, liczby, wielkości, tradycji, położenia oraz zaludnienia możemy wymienić różne typy tworzonych tam urzędów. Dla mniejszych gmin charakterystycznym organem legislacyjnym będzie zgromadzenie obywateli. Jest to przykład niezwykłego typu, jak na dzisiejsze czasy, tzw. „demokracji wiecowej” gdzie wszyscy pełnoprawni obywatele gminy mogą uczestniczyć w zgromadzeniu. Decyzje zapadają w sposób proporcji między radą wykonawczą gminy, a zwykłymi obywatelami nad m.in. kwestiami komunalnymi. Organem egzekutywy jest rada wykonawcza(zwana także kolegialną) wybierana wpośród obywateli danej gminy. Członkami rady są niepełnoetatowi, w znacznej mierze sprawujący urząd za darmo, gdzie określona przynależność partyjna, nie odrywa znacznej roli. Administracje gminy stanowią najczęściej wolontariusze bez większego doświadczenia zawodowego. Jest to typ demokracji bezpośredniej. Inaczej przedstawia się sytuacja w większych jednostkach terytorialnych. Organem ustawodawczym jest parlament gminy, wybieranym w wyborach powszechnych danej aglomeracji. Parlament podejmując decyzje, organizuje referenda w najważniejszych kwestiach. W przypadku zwykłych spraw, może być zastosowane referendum opcjonalne. Organ władzy wykonawczej stanowi ponownie rada kolegialna, również wybierana przez obywateli. Jedynie w gminach kantonu Neuchatel ten organ jest wybierany wewnątrz parlamentu gminy. Różnica jednak w przypadku większych miejscowości polega na członkach rady, których wymiar pracy jest pełnoetatowy, natomiast przynależność partyjna ma znacznie poważniejsze znaczenie. Adekwatnie administracja takiej gmin również jest złożona z zawodowych pracowników, odpowiednio opłacanych. Tak jak zostało wspomniane, sama struktura organizacji gminy zależy od wielu czynników, więc na terenach Szwajcarii romańskiej, możemy spotkać się z wieloma małymi gminami o instytucjach charakterystycznych dla większych gmin. Urzędy te są przeznaczone do realizacji zadań, które wyznaczyło jej państwo, jako suweren, również za pośrednictwem kantonów.
Jednak nadawanie tych zadań nie zawsze może odbywać się na tych samych zasadach, z uwagi na zróżnicowanie samych gmin jak i określonego prawa kantonalnego. Dlatego możemy mówić tu o koncepcji dekoncentracyjnej gdzie większość kompetencji przypada kantonom oraz decentralizacyjnej gdzie głównym podmiotem kreującym polityczną rzeczywistość jest gmina. W tym wypadku możemy określić wcześniej opisane zadania organizacji wewnętrznej, po przez ustanowienie, wybór oraz obsadzenie władz gminy. Następnie określona zostaje, lokalna polityka finansowa, mająca na celu zarządzanie publicznymi pieniędzmi w zakresie podejmowania stosownych aktów prawnych oraz ogólnego zarządzania tymi środkami. Dodatkowo, organy gminy mają obowiązek ustanawiania określonych podatków na swoim terenie oraz egzekwowanie ich poboru. Bardzo ważnym również z punktu widzenia państwowego, są kwestie związane z obywatelstwem gminy w zakresie jego przyznawania jako element niezbędny dla uzyskania obywatelstwa przez imigrantów. Kolejnym aspektem jest szkolnictwo, gdzie gmina jest w pełni odpowiedzialna za szkolnictwo publiczne na poziomie podstawowym oraz średnim. Jest to rozumiane zarówno po przez budowę, jak i utrzymanie placówek szkolnych jak i dobór jej władz oraz kadry nauczycielskiej. W zakresie polityki społeczno-zdrowotnej gmina jest odpowiedzialna za udostępnianie powszechnej opieki medycznej oraz środków niezbędnych do przeżycia dla osób potrzebujących. Bezpieczeństwo utrzymywane na terenie gminy w gestii prawa polega na nadzorze nad lokalnymi służbami porządkowymi. Dodać należy także ustalenie reguł korzystania z dóbr publicznych, przestrzeganie prawa w zakresie osiedlenia oraz pobytu. Wszystkie kwestie planowania przestrzennego na terenie gminy, plany zabudowy terenu oraz wydawania przyzwolenia na tego typu prace, również leży w kompetencji władz samorządu lokalnego. Wszystkie inwestycje o charterze sportowym oraz kulturalnym, jak na przykład budowa oraz utrzymanie gminnego stadionu czy teatru również wliczają się w powyższy zakres. Podobnie jak organizacja robót publicznych, służb o charakterze przemysłowym, czy infrastruktury technicznej. Gmina ponosi również odpowiedzialność prawną w zakresie organizacji komunikacji publicznej na poziomie lokalnym. Na tym przykładzie widać wyraźnie, że działania gmin w Szwajcarii mają przede wszystkim, zastąpić federacje w wykonywaniu wielu pomniejszych celów, oraz wykształcić społeczeństwa bezpośrednio wykonywające je na użytek własny. Wytwarza to sytuacje, w której obywatele gmin sami są odpowiedzialni za otaczającą ich rzeczywistość i posiadają bardzo istotny wpływ na procesy decyzyjne oraz regularne kreowanie jej.
W ten sposób już na poziomie lokalnym Szwajcarzy są szkoleni w zakresie uczestniczenia w różnych procesach politycznych, co skutkuje bardzo dobrze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. Ma ono również wpływ na życie publiczne względem wyższych jednostek władzy jak kantony, czy samej federacji i przekłada się na stosowanie m.in. skuteczność działania instytucji referendum dotyczących różnych dziedzin. W tym przypadku nie ma większego znaczenia czy mamy tu do czynienia z zadaniami typu korporacyjnego lub społeczno-politycznego. Oba typy działań gminy są w pewnym stopniu uzupełniające się. I tak przy w większości mających charakter, niezbędnych zadaniach korporacyjnych, dotyczących bezpośrednio samej gminy(powołanie jej władz, czy zarząd majątkiem) następuje płynne przejście do drugiej kategorii zadań, zlecanych przez wyższe organy państwowe. Jednakże, te ostatnie nie zawsze muszą być obowiązkowe. Ogółem do takich zadań możemy zaliczyć na przykład, tworzenie przedsiębiorstw przemysłowych lub budowę ośrodków sportowych lub kulturalnych. Jeszcze innym rodzajem zadań jest nałożone bezpośrednio przez federacje lub kanton ustawą. Tu gmina jest zaopatrywana w niezbędne środki(m.in. finansowe) stosowne do określonego udziału gminy. Podsumowując autonomiczność gmin, jako jednego z najważniejszych ośrodków życia polityczno-kulturalnych, kształtujących społeczeństwo obywatelskie, ma znaczenie strategiczne. Odciąża wyższe instytucje w zakresie wykonywania zadań na poziomie lokalnym, jak również bierze udział w wprowadzaniu zadań państwowych w życie. Gminy są w różnym stopniu, aktywnymi samo-organizującymi częściami kantonów oraz pewnego rodzaju, odciążeniem dla działania władzy Federalnej w Szwajcarii. Są podstawą trójszczeblowego modelu państwa Helwetów.
mPolska24
