Szwajcarski model - federacja jako sklepienie

W świetle wspominanej konstytucji, pierwszą rzeczą, która określa istotę działalności władz federalnych są zadania nadane jej przez ten akt. Kolejnymi są sprawy wymagające jednolitej regulacji. Innymi słowy, rolę oraz zakres kompetencji wyznacza najwyższe prawo państwowe, natomiast głównym czynnikiem determinującym jest konieczność posiadania sprawnej struktury władzy, spajającej federacje. W tym zakresie jednak, wyraźnie wskazuje się na także, ważną pozycje kantonów oraz konieczność ich współpracy z federacją. Część kompetencji jednak jest ściśle zastrzeżona dla władzy państwowej. Do takich możemy zaliczyć, politykę międzynarodową, w perspektywie zapewnienia niezawisłości kraju oraz jego dobrobytu. Tak samo tyczy się to zwalczania zjawiska biedy, poszanowania praw człowieka, zachowania pokoju międzynarodowego oraz ochrony środowiska naturalnego na świecie. Tyczy się to także polityki obronnej państwa. Wynika to również z konieczności utworzenia jednolitej pod względem wyszkolenia, wyposażenia oraz utrzymania szwajcarskiej armii oraz opisanych w konstytucji służb zastępczych. Jeszcze inną sferą, będącą całkowicie w kompetencji federacji, jest prowadzenie polityki monetarnej, polityki celnej oraz systemu walutowego. Teoretycznie, tego rodzaju działalność, wydawałaby się oczywistością, lecz warto o niej wspomnieć ze względu na mnogość rożnego rodzaju walut i pieniądza funkcjonującego w czasach konfederacji oraz ceł wewnętrznych między kantonami, jak i zagranicą. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku państwowej poczty, telekomunikacji, mediami. Istotną kompetencją federalną pozostaje komunikacja państwowa, w przypadku transportu kolejowego, czy też lotniczego. Dodać należy także politykę energetyczna w sferze energii jądrowej. Z przepisów prawa z kolei, należy wyodrębnić prawo cywilne oraz karne. Ostatnim istotniejszym elementem kompetencyjnym na szczeblu federalnym, pozostaje państwowa ochrona socjalna oraz ubezpieczenia. W przypadku prawa oraz wspomnianej polityki państwa opiekuńczego, należy podkreślić, że pomimo szerokiej kompetencji federalnej, wdrażanie odbywa się na poziomie kantonalnym. Wszystkie te czynniki determinują sprawnie funkcjonujące państwo federalne, zarówno pod względem wewnętrznym jak i zewnętrznym. Istotą władz federalnych w tym zakresie są jej instytucje.

Władze federalne w swojej strukturze politycznej, inaczej niż w wymienionych poprzednio niższych szczeblach państwa, nie zachowują klasycznego trójpodziału władzy pod wszystkimi względami politycznymi. Pierwszym z nich jest instytucja ustawodawcza, czyli federalny parlament, zwany Zgromadzeniem Federalnym. Organ ten wedle Konstytucji Federalne Konfederacji Szwajcarskiej, sprawuje najwyższą władzę w państwie, przy jednoczesnym zastrzeżeniu praw narodu i kantonów.  Przysługuje mu zwierzchnictwo oraz nadzór nad wszystkimi pozostałymi instytucjami federalnymi. Wynika to bezpośrednio z szwajcarskich doświadczeń historyczno-politycznych oraz specyfiki przełożenia tych kwestii na współczesne czasy. Trójpodział wyraża się w prawie uniemożliwiającym łączenia stanowisk w instytucjach federalnych, oraz w samym rozdzieleniu instytucji na ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą. Poza wymienionymi wcześniej, do głównych funkcji Zgromadzenia Federalnego należy zaliczyć legitymizacje umów międzynarodowych, czy kreowanie oraz nadzór finansów publicznych. Kolejną rolą jest kreowanie władzy wykonawczej. Parlament dokonuje wyboru personalnego Rady Federalnej, ma obowiązek uzupełnienia jego składu w przypadku zmian oraz jego potwierdzenia po wyborach. Rzeczą bardzo ciekawą, jest również brak możliwości odwołania rządu w trakcie trwania kadencji. Nie istnieją typowe dla republik parlamentarnych, instytucje wotum zaufania oraz nieufności. Sam parlament składa się z Rady Narodowej i Rady Kantonów. Jeżeli obie izby obradują razem, przyjmuje się wtedy nazwę Zjednoczonego Zgromadzenia Federalnego. Zbiera się on jedynie w szczególnych przypadkach. Organ ten zajmuje się przeprowadzaniem wyborów, kiedy Zgromadzenie Federalne kreuje stosowne instytucje. Rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy najwyższymi przedstawicielami władzy federalnej. Może nadawać także szczególne prawo łaski w przypadku wyroków zapadających na szczeblu państwowym. Przyjmuje również oświadczenia Rady Federalnej. Sposób głosowania ma charakter większościowy.

W normalnym trybie życia politycznego funkcjonuje wspomniane Zgromadzenie Federalne, jako dwuizbowy parlament krajowy. Tworzą go wspomniane Rada Narodowa oraz Rada Kantonów. Mają one równy status prawny nadany przez konstytucje. Tworzą one organy szwajcarskiej władzy legislacyjnej od 1848 roku. Zasadom określającym funkcjonowanie dwuizbowości Zgromadzenia Federalnego, jest m.in. przepis mówiący o konieczności formowania obu izb w różny sposób. Do tego muszą one, w sposób naturalny, posiadać zbieżne względem siebie kompetencje oraz obradować oddzielnie. Z uwagi na szczególną pozycje parlamentu, procedura ustawodawcza może być zainicjowana przez jedną z izb, lecz ostateczne zatwierdzenie ustawy w głosowaniu musi odbyć się z skutkiem pozytywnym w obu izbach. Nadmienić należy, że w procesie organizacji przydziału danych spraw politycznych(najczęściej w formie projektów rządowych) do konkretnych izb, przy akceptacji Konferencji Koordynatorskiej, uczestniczą ich przewodniczący. Jeżeli nie dojdzie do konsensusu, odbywa się losowanie. Rada Kantonów oraz Rada Narodowa, zajmując się, więc funkcjami ustawodawczymi. Odpowiedzialne są współkształtowanie polityki zagranicznej, również po przez pryzmat nadzoru stosunków dyplomatycznych z innymi krajami. W kwestii ratyfikacji umów międzynarodowych, o ile nie zostało to jasno zastrzeżone dla Rady Federalnej, mają głos decydujący, jako władze państwowe. Uchwalają także budżet państwa, w odniesieniu do zarówno ustalenia projektu budżetu państwa, jak i akceptują sprawozdanie finansowe kraju. Do zadań Zgromadzenia Federalnego zaliczamy również kreowania urzędów, czyli tworzenia nowych instytucji, wybór najważniejszych organów federalnych jak rząd, czy funkcji Kanclerza Federalnego, sędziów Sądu Federalnego. Do tego nadzór nad funkcjonowaniem Rady Federalnej, Sądu Federalnego, czy administracji państwowej, w formie ustalonej przez konstytucje. Parlament jest odpowiedzialny za relacje na linii federacja-kantony, gwarantuje ostatecznie kształt konstytucji kantonalnych oraz decyduje w sprawach zawierania umów między nimi. Tyczy się to również zawierania specjalistycznych umów przez kantony z zagranicznymi instytucjami. Parlament stoi na straży neutralności oraz niezawisłości kraju. Ma prawo zarządzić pełnienie służby czynnej oraz mobilizacje armii w całości lub części.  W stanie, tuż przed lub trwającej, powszechnej mobilizacji, powołuje się także stanowisko głównodowodzącego szwajcarskiej armii federalnej w randze generała. Kolejną kompetencją tej instytucji jest rozstrzyganie ważności, skutecznie przeprowadzony inicjatyw ludowych. Współtworzy szeroko pojęty plan działalności państwa w określonych celach. Pełni rolę arbitrażową na płaszczyźnie konfliktów kompetencyjnych między organami federalnymi. Kompetencje w zakresie kontroli Zgromadzenie Federalne, sprawuje za pośrednictwem swoich komisji, co określa konstytucja również zakresie wszelkich interpelacji oraz zapytań. Ostatecznie te zadania nie kończą zakresu działalności parlamentu z uwagi na konstytucje, która dopuszcza większą ich ilość po przez wprowadzenie stosownych ustaw. W konstrukcji Rady Narodowej oraz Rady Kantonów, wymienić należy wybór na stanowiska przewodniczących oraz po dwóch wiceprzewodniczących, z składu izb z kadencją trwającą jeden rok z automatycznym zakazem reelekcji na kolejny rok. Rady powołują z własnego grona komisje parlamentarne działające, zarówno w ramach jednej lub dla obu izb. Mogą one mieć charakter np. śledczy, czy zajmujący się analizą konkretnej problematyki. W pozostałych rolach obsadzane są stanowiska, we wszystkich izbach parlamentu, zgodnie z panującym regulaminem. Tym sposobem określana jest forma oraz specyfika urzędowania każdej z izb. Mimo dowolności są one w dużej mierze ze sobą zbieżne. Pośród nich możemy wymienić tzw. biura poszczególnych rad, zajmujących się terminarzem posiedzeń oraz doborem komisji, czy delegacji, przy jednoczesnym przyznaniu im określonego planu działania, zasięgu oraz przedziału czasowego. Biura mają możliwość tworzeni komisji oraz podkomisji. Kolejnymi są wspomniane komisje parlamentarne, mające konstytucyjny status prawny. Tak jak zostało określone wcześniej, ich ilość jest uzależniona od regulaminu danej izby. Można je podzielić na stałe, czyli powoływane zawsze oraz na niestałe. Komisje są zobowiązane do sporządzania odpowiednich sprawozdań względem przekazanym im zadaniom oraz formułować odpowiednie wnioski. Skład generowany jest na podstawie wielkości ugrupowań politycznych jak i języka urzędowego z danego okręgu. Na ogół sprawozdawca jest wydzielany z danej komisji jednoosobowo, lecz w przypadku, gdy operuje ona większą ilością języków, sprawozdawców jest tylu ile języków. Sprawozdanie może być przedłożone w formie ustnej lub pisemnej. Głosowanie przebiega w sposób większościowy, zaś w przypadku nie rozstrzygnięcia, decyduje głos przewodniczącego. Posiedzenia komisji nie są publiczne. Natomiast uchwały już tak, z wyszczególnieniem oddanych głosów w danej sprawie, jednak bez sprecyzowania osobowego członków komisji. Istnieje również możliwość powoływani podkomisji. Tu szczególną rolę pełni podkomisja działająca w ramach prac komisji spraw zagranicznych, w oparciu o bieżącą analizę rozwoju prawa na terenie Europy oraz ogólnej problematyki spraw starego kontynentu. Istnieje, także jeszcze jeden szczególny organ powoływany przez biura obu izb. Jest nim wspomniana Konferencja Koordynatorska, ustalająca kolejność spraw oddanych pod działanie Zgromadzenia Federalnego, wedle ich politycznego priorytetu. Ustala także rozkład zajęć wspólnych obrad obu izb, wraz z planem ustawodawczym. Na niej spoczywa obowiązek prowadzenia relacji między Radą Narodową a Radą Kantonów, jak i w przypadku którejś z izb z Radą Federalną. Reprezentuje także całe Zgromadzenie Federalne w kontakcie z zagranicznymi parlamentami, czy organizacjami o charakterze międzynarodowym. Kadencja Konferencji Koordynacyjnej trwa tak długo, jak całego parlamentu, zaś w skład jej zarządu wchodzi sześciu radnych, po trzech z każdej izby. Postanowienia tego organu muszą być akceptowane przez obie rady.

Obie izby składające się na Zgromadzenie Federalne przechodzą inny proces tworzenia. Rada Narodowa, jak sama nazwa wskazuje, jest powoływana przez naród. Skład dwustu osobowej rady dobiera się na podstawie przeprowadzenia powszechnych wyborów. Są one prowadzone systemem proporcjonalnych, gdzie okręgami wyborczymi stają się wszystkie kantony. W ten sposób ilość przedstawicieli narodu, przekłada się na ilość mieszkańców danego kantonu. Zastrzega się jednak o minimum jednego przedstawiciela z każdego kantonu. Kadencyjność tej rady wynosi cztery lata o ile Rada Narodowa stwierdzi, że wybory które ją wyłoniły, uznaje za ważne. Szwajcarski elektorat dysponuje, także mniej standardowymi możliwościami. Chodzi o przysługujące prawa tzw. „poszanowania”, dosłownie „pióropusza” list oraz możliwości kumulowania głosów. W pierwszym przypadku, wyborca szwajcarski, może skreślać dowolną ilość kandydatów z danej listy, zastępując ich innymi kandydatami, dostępnymi na wszystkich listach wyborczych. Kumulacja głosów działa w podobny sposób. Tym razem zamiast wpisywania innych przedstawicieli partyjnych, obywatel Szwajcarii, wpisuje to samo nazwisko konkretnego kandydata parę razy, oddając mu wszystkie przysługujące głosy. W ten sposób, pełnoprawni mieszkańcy kraju Helwetów, mają możliwość swobodnego modyfikowania list wyborczych, w sposób najbardziej odpowiadający ich politycznym potrzebom. Drugą główną część składową parlamentu, czyli Radę Kantonów, obowiązują inne zasady wyłaniania. Sama instytucja jest dużo mniej liczebna od Rady Narodowej i składa się z zaledwie czterdziestu sześciu deputowanych. Zgodnie z dawniej panującym prawem federalnym, wszystkie kantony wyłaniają po dwóch przedstawicieli. Jednak od wejścia w życie Konstytucji Federalnej Konfederacji Szwajcarskiej, która przyrównała półkantony do rangi kantonów, system ten uległ nieznacznej zmianie. Dziś większość kantonów dalej wybierają dwóch przedstawicieli, natomiast dawne półkantony, po jednym. W ten sposób Rada Kantonów nie zmieniła swojego stanu liczebnego, natomiast wybory dalej odbywają się zgodnie z prawem kantonalnym. W większości przypadków, ponownie mamy do czynienia z wyborami powszechnymi, lecz tym razem wyłącznie na poziomie kantonu, osobno. Po przeprowadzanych wyborach Rada Kantonów zapoznaje się z wynikami i formuje na tej podstawie swoją instytucje. Wbrew pozorom, ta izba Zgromadzenia Federalnego, w osobie od dwóch do jednego przedstawiciela, nie reprezentuje interesów swoich kantonu, lecz działa w interesie całego państwa. Jest to istotna różnica, względem historycznej konfederacji, gdzie sytuacja była odwrotna. Podobnie jak w większości krajów demokratycznych, pełnoprawnym wyborcom stają się obywatele, którzy ukończyli osiemnasty rok życia oraz są zdrowi umysłowo.

Cechą wspólną dla wszystkich wybranych przedstawicieli wyżej wymienionych organów, są szczególne prawa i obowiązki, które im przysługują. Pierwszym najciekawszym zjawiskiem jest półzawodowy charakter sprawowania mandatu. Znaczy to w praktyce, że funkcje deputowanego sprawuje się bezpłatnie, natomiast zwracane są jedynie koszty służbowych podróży, czy ogólnych indywidualnie dla każdego, kosztów własnych ponoszonych w związku z sprawowaniem owej funkcji. Kolejna kwestia to przewidziane przez najwyższy akt normatywny, instrumenty regulujące status prawny. Pośród nich wymieniamy tzw. „wolny mandat”. Daje on możliwość ciągłego głosowania zgodnie z własnym sumieniem, w ten sposób ani partia, ani organizacje, ani nawet elektorat nie jest wstanie zmusić deputowanego do głosowania zgodnego z ogólną instrukcją. Może to oczywiście skutkować opuszczeniem danej partii politycznej, lecz konstytucja chroni wtedy taką osobę, po przez nie zmienność jej stanu prawnego. Dodatkowo, aby zapobiegać patologiom związanym z współczesną polityką, każdy deputowany musi przejść przez swoisty proces „lustracji”. Wymaga się od każdego wybranego przedstawiciela tych władz, by ujawnił wszystkie swoje związki z wszelkimi grupami interesów. Precyzyjniej opisując to nietypowe zjawisko, każdy deputowany przed rozpoczęciem pracy w Zgromadzeniu Federalnym, zobowiązany jest od wydania informacji w formie pisemnej. Ma ona zawierać wszystkie czynności zawodowe interesanta, działalność na stanowiskach zarządzających oraz nadzorczych szwajcarskich oraz zagranicznych korporacji. Także w wszelkich fundacjach oraz innych organizacjach prawa publicznego jak i prywatnego. Nawet, jakiekolwiek kontakty z instytucjami federacyjnymi również muszą tu być opisane. Dodatkowo, każdy deputowany ma stały obowiązek, ciągłego aktualizowania tych informacji. Te z kolej, są dostępne dla całej opinii publicznej, która może bliżej zaznajomić się z tymi szczegółami życia deputowanych, bez tych części, którymi objęta jest ochrona tajemnicy zawodowej. Nadzór nad tymi sprawami, sprawują biura każdej z izb. Następną kwestią jest instrument immunitetu prawnego. Chroni on zarówno członków władzy ustawodawczej jak i wykonawczej od na przykład, odpowiedzialności prawnej za formułowane przez siebie wypowiedzi. Jest to typ immunitetu materialnego. Natomiast immunitet formalny, zwany także absolutnym, odnosi się do ochrony, względem czynów karalnych, w odniesieniu do specyfiki sprawowanego stanowiska. Deputowani mogą być aresztowani wyłącznie za zgodą obu izb. W sprawach niedotyczących działalności w parlamencie, dopuszczalne jest zatrzymanie polityka, w przypadku zgody izby, z której pochodzi lub zainteresowanych. Ostatnim elementem praw i obowiązków konstytucyjnych deputowanych jest tzw. „niepołączalność”. Jest to formuła, zabraniająca wszystkim przedstawicielom władz federalnych łączenia stanowisk z innymi urzędami. Szczegóły dotyczące tego zagadnienia dla każdego organu przedstawia konstytucja państwowa oraz poszczególne konstytucje kantonalne.

Teoretycznie władzę wykonawczą w Szwajcarii sprawuje Rada Federalna, zwana także „Radą siedmiu”. Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej, określa ten organ, jako najwyższą władzę rządzącą oraz wykonawczą. Jednakże, tak jak zostało to opisane wcześniej, w państwie Helwetów, pomimo rozdzielności stanowisk w organach władz federalnych, nie ma praktycznego trójpodziału władzy. Dlatego też Rada Federalna jest zmuszona do ciągłej kooperacji, ze wszystkimi innymi instytucjami, w zależności od profilu danej działalności. W ten sposób sprowadza się rolę szwajcarskiego rządu do organu inicjującego różnego rodzaju procesy polityczne w sposób możliwie kreatywny. Innymi słowy nie jest to klasyczny przedstawiciel egzekutywy krajowej, lecz raczej najwyższy organ administracyjny. Natomiast funkcja rządzenia tego organu ma niższą rangę. W ten sposób faktyczną rolą Rady Federalnej, po przez pryzmat jej kompetencji, pozostaje określenie konkretnych celów, wraz z środkami, planowanej do realizacji przez siebie, polityki koordynującej państwo. Działania te mają spajać politycznie państwo federalne w jedno, przy równomiernym zachowaniu różnorodności wynikającej z federacyjnego charakteru ustroju. W praktyce przekłada się to na istotną rolę, rządu w procesie ustawodawczym. Rząd inicjuje znakomitą większość ustaw, przygotowując i koordynując wszystkie aspekty związane z tym procesem. Wynika to z przysługującej Radzie Federalnej, inicjatywie ustawodawczej. Pozostałe kompetencje organu, formalnie nazywanego egzekutywą, są sprawy związane z prawidłowym funkcjonowanie państwa. Do takich zaliczyć możemy kompetencje powiązane z sektorem finansów publicznych. Między innymi funkcje reprezentacyjne w stosunkach z zagranicą. Działania skoncentrowane na zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego oraz zewnętrznego Konfederacji Szwajcarskiej. Także ścisły nadzór nad administracją rządową, jak i w zakresie rozstrzygania skarg administracyjnych oraz nad przekazanymi kantonom, zadaniom politycznym. Dotyczy to również sprawdzania stopnia samodzielności kantonów w tych przypadkach. Również przestrzeganie prawa kantonalnego pozostaje w gestii zainteresowania Rady Federalnej, po przez pryzmat prawa federalnego. Może także opiniować umowy między kantonami jak i ich kontaktami zagranicznymi do Zgromadzenia Federalnego. Personalnie jak zostało wspomniane na początku tego działu, Rada Federalna składa się z siedmiu osób, wybieranych przez parlament, bez możliwości odwołania do końca kadencji. Jednym z kryteriów, które musi być zachowane w tej instytucji, mówi o maksymalnie jednym przedstawicielu z jednego kantonu, by nie doszło do faworyzowania któregoś z nich. Dla dalszej równowagi polityczno-kulturowej, stosuje się przepis o obowiązku reprezentowania przez skład rady wszystkich obszarów językowych oraz okolic kraju. Przewodniczący Rady Federalnej, wybierany wraz z wiceprzewodniczącym przez Zgromadzenia Federalne, staje się automatycznie Prezydentem Konfederacji Szwajcarskiej. Jego kadencja trwa rok wraz z zakazem reelekcji na tyle samo czasu. Nie jest to jednakże funkcja dająca się porównać z innymi przedstawicielami państw demokratycznych z uwagi na braku kompetencji innych niż symboliczno-reprezentacyjnych. Kolejną charakterystyczną cechą jest przysługujący każdemu członkowi rady(w tym urzędującemu prezydentowi także) departament. Departamenty mogą w sposób nieznaczny przypominać odpowiedniki ministerstw. Są one wyznacznikiem konkretnej politycznej dziedziny, która jest przypisana każdemu z członków „Rady siedmiu” i za którą jest odpowiedzialny. Ich ilość może ulec zmianie jednak niezbędne minimum to siedem na całą radę. W kwestiach decyzyjnych, Rada Federalna podejmuje je, jako organ zbiorowy.

Ostatnim organem władz federacyjnych jest Sąd Federalny, który, stanowi najwyższą władzę sądowniczą w państwie. Jest on niezależny w kwestii samoorganizacji działań oraz własnej administracji. Formalnie nadzór Zgromadzenia Federalnego, ogranicza się do przyjęcia rocznego sprawozdania Sądu Federalnego. W praktyce ta instytucja precyzuje swoje działanie w orzecznictwie, w sprawach spornych, dotyczących stosowania na przykład, prawa federalnego w stosunku do prawa międzynarodowego. Także w przypadku konfliktu prawnego na linii federacja-kantony lub między samymi kantonami. Ustala zgodność prawa federalnego z prawem kantonalnym. Zgromadzenie Federalne oddzielnie wybiera trzydziestu sędziów Sądu Federalnego, jak i dziewięciu sędziów Trybunału Ubezpieczeń na sześcioletnią kadencje, z możliwością reelekcji.

Wszystkie wymienione w tym rozdziale, czynniki ukształtowały konstrukcje polityczną Konfederacji Szwajcarskiej. Stanowią one o wypracowaniu modelu trójszczeblowego federalizmu kooperacyjnego, najlepiej oddającym specyfikę państwa Helwetów. Przy pewnym stopniu autonomiczności wszystkich jej części, współpraca ta ma strategiczne znaczenie. Tak, więc można ogólnie określić gminy, jako fundament, kantony, jako jego kolumnę, zaś federacje, jako sklepienie tego systemu. Wyprawowane na bazie szwajcarskich doświadczeń przez wieki, kwestie funkcjonalności własnych instytucji, wykreowały ją do tej formy politycznej. Jest jednak jeszcze jeden podmiot określający szwajcarską rzeczywistość. Są nią naród szwajcarski, któremu przysługują instrumenty związane z instytucją demokracji bezpośredniej, czyli referendum oraz inicjatywa ludowa. Jest to element który dopełnia cały system polityczny Szwajcarii i jest jego wizytówką na cały świat.